RỐI LOẠN TIỀN ĐÌNH: NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ

RỐI LOẠN TIỀN ĐÌNH: NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ

Chóng mặt, xoay tròn, mất thăng bằng là những biểu hiện thường gặp của bệnh rối loạn tiền đình mà bất kỳ ai cũng có thể gặp phải, không những gây ra khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày mà còn làm tăng nguy cơ té ngã dẫn đến chấn thương không mong muốn. 

1. Cấu tạo của hệ thống tiền đình

Hệ thống tiền đình bao gồm 2 phần: các ống bán khuyên và bộ phận tiền đình thực sự.

Các ống bán khuyên:

Bao gồm 3 ống bán khuyên, có hình vòng cung, mỗi ống bán khuyên đều có 1 đầu phẳng và 1 đầu phình to được gọi là bóng phình. Ở các bóng phình có chứa các tế bào thần kinh cảm giác (cơ quan bóng phình).

– Ống bán khuyên trên: nằm trên 2 ống còn lại, có vòng cung hướng lên trên, bóng phình hướng ra ngoài và đầu phẳng hướng vào trong.
– Ống bán khuyên ngang: là ống rộng và ngắn nhất, có vòng cung hướng ra ngoài và nằm trên mặt phẳng ngang.
– Ống bán khuyên sau: là ống hẹp nhưng dài nhất trong 3 ống, có vòng cung hướng ra sau, bóng phình hướng xuống dưới và đầu phẳng hướng lên trên.

Bộ phận tiền đình thực sự:

Bộ phận này gồm 2 phần chính là soan nang (hình bầu dục) và cầu nang (hình cầu). Soan nang nằm trên gần với 5 lỗ thông với các ống bán khuyên, cầu nang nằm dưới gần với vòng xoắn nền của ốc tai.

2. Chức năng của hệ thống tiền đình

Chức năng chính của hệ thống tiền đình là giữ thăng bằng cho cơ thể khi thực hiện các chuyển động như di chuyển, xoay người, cúi người…., được điều khiển bởi các nhóm thần kinh nằm trong não.

Phần ngoại vi của hệ thống tiền đình là một bộ phận của tai trong hoạt động như một thiết bị hướng dẫn quán tính và gia tốc thu nhỏ, giúp liên tục báo cáo thông tin về các chuyển động, vị trí của đầu và cơ thể đến các trung tâm tích hợp nằm trong thân não, tiểu não và vỏ não.

3. Rối loạn tiền đình là gì?

Rối loạn tiền đình (tiếng Anh là Vestibular Disorders) là những rối loạn có liên quan đến thăng bằng, xuất phát từ dây thần kinh số 8 và các đường nối kết của nó. Nếu bộ phận này bị tổn thương sẽ khiến thông tin dẫn truyền bị sai lệch và cơ thể bị mất thăng bằng, hoa mắt, chóng mặt, ù tai,…

Dây thần kinh số 8 là thần kinh cảm giác, bao gồm hai phần, mỗi phần đảm nhận chức năng giác quan riêng:

• Thần kinh ốc tai: chức năng cảm giác thính giác

• Thần kinh tiền đình: chức năng cảm giác thăng bằng

Dây thần kinh số 8 xuất phát từ cầu não, đi vào xương đá qua lỗ ống tai trong, là đường truyền dẫn thông tin điều khiển hệ thống tiền đình giữ thăng bằng cho cơ thể.

4. Phân loại và triệu chứng của hội chứng tiền đình

Bệnh gồm 2 dạng với các biểu hiện đặc trưng khác nhau:

4.1. Rối loạn tiền đình ngoại biên

Thường gặp ở 90% – 95% bệnh nhân. Có nhiều nguyên nhân gây ra rối loạn tiền đình ngoại biên, biểu hiện lâm sàng đa dạng tùy thuộc theo nguyên nhân, với biểu hiện có thể là các cơn chóng mặt thoáng qua, chỉ xảy ra trong một thời gian ngắn, xuất hiện khi thay đổi tư thế như lắc đầu, từ tư thế nằm chuyển sang ngồi. Bên cạnh đó, còn có thể xuất hiện tình trạng chóng mặt thật nặng và kéo dài, người bệnh không thể đi đứng hay thay đổi từ nằm sang ngồi được.

Nếu người bệnh bị rối loạn tiền đình ngoại biên nặng thì ngoài chóng mặt dữ dội, còn có các triệu chứng đi kèm như nôn ói nhiều và kéo dài, ù tai, giảm thính lực, nặng đầu, khó tập trung, rối loạn vận mạch khiến da tái xanh, giảm nhịp tim, vã mồ hôi, nghiêm trọng hơn là té ngã gây chấn thương do không kiểm soát được thăng bằng.

4.2. Rối loạn tiền đình trung ương

Thường gặp với những biểu hiện của tình trạng tổn thương hệ thống tiền đình của hệ thần kinh trung ương, người bệnh đi đứng khó khăn, khi thay đổi tư thế bị choáng váng, chóng mặt, thỉnh thoảng kèm theo nôn ói. Tình trạng này là do có sự tổn thương nhân tiền đình, tổn thương đường liên hệ của các nhân dây tiền đình ở thân não, tiểu não mà nguyên nhân có thể là do tai biến mạch máu não, bệnh lý viêm, u não,…

5. Nguyên nhân rối loạn tiền đình

·        

• Rối loạn cơ quan tiền đình ngoại biên do các nguyên nhân: Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính, viêm thần kinh tiền đình, viêm tiền đình, bệnh Ménière, viêm mê nhĩ, rò ngoại dịch, u dây thần kinh 8, dị vật ống tai ngoài, viêm tai giữa cấp; Rối loạn chuyển hóa bao gồm: suy giáp, tiểu đường, tăng ure huyết…

·        

• Nguyên nhân gây ra hội chứng tiền đình trung ương thường gặp nhất là migraine, nhiễm trùng não, xuất huyết não, nhồi máu não, chấn thương, u não, xơ cứng rải rác.

• Ngoài ra, một số nguyên nhân khác gây rối loạn tiền đình bao gồm:
  • Tuổi tác: phần lớn những người ở độ tuổi từ 40 trở lên có nguy cơ mắc hội chứng rối loạn tiền đình cao hơn những người trẻ do suy giảm chức năng của 1 số cơ quan. Theo số liệu thống kê, cứ trung bình 100 người từ 40 tuổi trở lên thì có 35 người mắc bệnh lý tiền đình.

  • Mất máu quá nhiều: những người bị mất máu do chấn thương, người mắc bệnh nào khó khiến cơ thể thường xuyên nôn ra máu, đi ngoài ra máu, phụ nữ sau sinh… là đối tượng có nguy cơ rối loạn tiền đình cao.

  • Căng thẳng

  • Dùng quá nhiều chất kích thích như rượu, bia…

6. Ai có nguy cơ mắc bệnh rối loạn tiền đình

Thông thường, đây là bệnh lý thường gặp ở người cao tuổi. Tuy nhiên, bệnh ngày càng trẻ hóa, có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, phổ biến hơn ở người trưởng thành. Nếu không điều trị sớm, bệnh có thể gây ra những biến chứng ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe và cuộc sống của người bệnh.Những đối tượng có nguy cơ cao bao gồm:

6.1. Người cao tuổi

Như chúng ta thường biết, người cao tuổi bị rối loạn tiền đình chiếm tỷ lệ khá cao, do con người đến độ tuổi bắt đầu bị lão hóa cơ thể, một số cơ quan bị suy giảm chức năng.

Một nghiên cứu gần đây về dịch tễ học ở Mỹ ước tính 35% người từ 40 tuổi trở lên đã trải qua một số cơn rối loạn tiền đình. Những người từ 65 tuổi trở lên thường bị chóng mặt, trong đó chóng mặt do rối loạn ở hệ thống tiền đình chiếm khoảng 50%. Khoảng gần 8 triệu người Mỹ trưởng thành mắc bệnh mãn tính. Nguy hiểm hơn khi từ những năm 70 trở lại đây, hơn một ½ số ca tử vong do tai nạn ở người già là do các vấn đề liên quan đến, ngã do chóng mặt và mất cân bằng cân bằng.

Ở Việt Nam thực trạng này cũng diễn ra tương tự, số người mắc hội chứng ngày càng gia tăng và trẻ hóa.

6.2. Người làm việc trong môi trường căng thẳng

Môi trường làm việc áp lực cao, thường xuyên căng thẳng hoặc thói quen sinh hoạt không khoa học cũng tiềm ẩn nguy cơ cao.

Stress khiến cơ thể sản sinh một lượng lớn hormone cortisol gây ra một loạt các bệnh như cao huyết áp, tiểu đường, tim mạch,… gây tổn thương hệ thống thần kinh, trong đó có dây thần kinh số 8 khiến hệ thống tiền đình nhận được thông tin không chính xác và hoạt động không đúng yêu cầu, dẫn đến rối loạn. Do đó tỷ lệ mắc bệnh ở dân văn phòng, người lao động trí óc… ngày càng gia tăng.

6.3. Phụ nữ mang thai

Phụ nữ mang thai thường bị ốm nghén dẫn đến chán ăn, đặc biệt trong 3 tháng đầu, cơ thể không được cung cấp đủ dinh dưỡng khiến thai phụ chóng mặt, choáng váng. Đồng thời yếu tố tâm sinh lý thay đổi, lo lắng, mệt mỏi cũng ảnh hưởng không nhỏ đến bộ phận tiền đình, dễ dẫn tới hội chứng rối loạn tiền đình khi đang mang thai. Việc điều trị khi đang mang thai bắt buộc phải theo chỉ định của bác sĩ để tránh tác dụng phụ hoặc biến chứng nguy hiểm.

7. Phương pháp chẩn đoán rối loạn tiền đình

7.1. Khám lâm sàng

Tình trạng bệnh có thể được chẩn đoán ban đầu dựa vào các dấu hiệu sau:

·        

• Chóng mặt: cảm giác đồ vật xung quanh quay tròn và thường kèm theo các triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật như buồn nôn, vã mồ hôi, cảm giác sợ ngã, đặc biệt khó chịu.

·        

• Mất thăng bằng: Mức độ có thể rất mãnh liệt khiến bệnh nhân không thể đứng được thường gặp trong giai đoạn đầu của hội chứng tiền đình ngoại biên hoặc có thể ở mức độ vừa phải được phát hiện thông qua các nghiệm pháp khám như: dấu hiệu Romberg, bước đi hình sao…

·        

• Rung giật nhãn cầu: Là một vận động tự động của cả hai nhãn cầu, đặc trưng bởi sự xuất hiện liên tục có nhịp, khá đều đặn và sự liên tục thay đổi hướng của sự chuyển động xen kẽ nhau…

7.2. Xét nghiệm

Dựa vào tình trạng bệnh, bác sĩ có thể yêu cầu bạn thực hiện thêm một số kiểm tra cận lâm sàng để củng cố cơ sở chẩn đoán bệnh:

• Các xét nghiệm cơ bản;

• Siêu âm hệ mạch cảnh đốt sống: xác định mảng xơ vữa, bóc tách động mạch gây hẹp mạch, tắc mạch…;

• Chụp CT-Scanner sọ não, MRI sọ não tìm các tổn thương như: U góc cầu tiểu não, TBMM não…

• Đo chức năng tiền đình bằng Ảnh động nhãn đồ (VNG)

8. Các biến chứng nguy hiểm

Rối loạn tiền đình có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như:

8.1. Dễ trầm cảm

Căn bệnh trầm cảm đang ngày càng phổ biến, một trong những nguyên nhân chính là do khi mắc phải, đa số người bệnh bị hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn, không thể đứng vững và sinh hoạt khó khăn, điều này khiến họ cảm thấy mệt mỏi, chán nản, lạc lõng.

8.2. Dễ bị té ngã

Khi cơn đau đầu, chóng mặt, mất thăng bằng khi bệnh tái phát đột ngột ở nhất là lúc thức dậy vào buổi đêm, đang điều khiển phương tiện giao thông hoặc làm việc trên cao, có thể khiến họ gây ra tai nạn nguy hiểm cho chính bản thân và cả những người xung quanh.

8.3. Nguy cơ đột quỵ, tai biến

Nếu nguyên nhân rối loạn tiền đình là do hệ mạch máu não thì nguy cơ đột quỵ thật sự hay tái phát cao, do đó cần được chẩn đoán và điều trị thích hợp.

9. Các dạng rối loạn tiền đình thường gặp

9.1 Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính (BPPV)

Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính (BPPV) là nguyên nhân phổ biến nhất của tình trạng chóng mặt khi thay đổi tư thế đột ngột, khiến bạn cảm thấy bản thân hoặc mọi thứ đang xoay tròn, lắc lư. Nguyên nhân gây ra bệnh lý này là do các tinh thể canxi nhỏ trong tai bị lạc chỗ.

Hội chứng này có thể được cải thiện thông qua các bài tập tiền đình do bác sĩ hướng dẫn nhằm giúp các tinh thể canxi trở về đúng vị trí ban đầu.

9.2 Viêm mê đạo tai

Viêm mê đạo tai là tình trạng nhiễm trùng tai trong, xảy ra khi một cấu trúc mỏng manh nằm sâu bên trong tai bị viêm. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến việc kiểm soát cân bằng và thính giác của cơ thể mà còn gây ra các triệu chứng như đau tai, ù tai, chảy mủ tai, buồn nôn và sốt cao…..

9.3 Viêm dây thần kinh tiền đình

Viêm dây thần kinh tiền đình là nguyên nhân gây ra các cơn chóng mặt đột ngột kèm theo buồn nôn, nôn ói và mất thăng bằng. Nguyên nhân được nghĩ nhiều nhất có thể là do siêu vi gây ra và làm ảnh hưởng đến dây thần kinh tiền đình – bộ phận truyền thông tin âm thanh và điều chỉnh cân bằng từ tai trong đến não bộ.

9.4 Bệnh Ménière

Bệnh Ménière là chứng rối loạn tai trong gây ra tình trạng chóng mặt, ù tai, giảm thính lực. Nguyên nhân gây ra bệnh lý này có thể là do sự gia tăng lượng dịch trong tai, do virus, dị ứng hoặc phản ứng tự miễn dịch của cơ thể. Trong một số trường hợp, bệnh có thể làm cho tình trạng giảm thính lực ngày càng trầm trọng hơn và có thể kéo dài vĩnh viễn.

Việc thay đổi chế độ ăn như ăn lạt, giảm muối, cà phê, bia rượu có thể làm giảm các triệu chứng do bệnh Ménière gây ra. Đối với những trường hợp nặng cần phải can thiệp phẫu thuật để làm giảm các triệu chứng của bệnh, tuy nhiên người mắc phải bệnh lý này rất hiếm khi cần phẫu thuật.

9.5 Rò quanh ngoại dịch (PLF)

Rò quanh ngoại dịch tai trong là khi có một lỗ hổng hoặc khuyết điểm xuất hiện ở vị trí ngăn cách tai giữa và màng tai trong, gây ra tình trạng chóng mặt hoặc nặng hơn là mất thính lực. Rò quanh ngoại dịch có thể do bẩm sinh, chấn thương vùng đầu hoặc khiêng vác nặng gây nên. Khi mắc phải bệnh lý này, bạn cần được can thiệp phẫu thuật để lấp đầy lỗ trống hoặc vết rách trong tai.

9.6 Một số nguyên nhân rối loạn tiền đình khác

·         U thần kinh thính giác

U thần kinh thính giác hay u dây thần kinh số 8 là một dạng u lành tính, không gây ung thư và phát triển chậm. Tuy nhiên, nó có thể chèn ép dây thần kinh thính giác và gây mất cân bằng cho cơ thể, dẫn đến tình trạng giảm thính lực, ù tai và chóng mặt. Trong một số trường hợp, khối u này có thể chèn vào dây thần kinh mặt, dẫn đến đau nhói hay liệt cơ mặt. Khối u thần kinh thính giác có thể được loại bỏ bằng phương pháp phẫu thuật hoặc điều trị bằng bức xạ để ức chế sự phát triển.

·         Ngộ độc tai

Ngộ độc tai là tình trạng tai trong bị ảnh hưởng nghiêm trọng, đặc biệt là sau ốc tai và các tế bào thần kinh thính giác khi sử dụng thuốc hoặc hóa chất điều trị bệnh làm suy giảm chức năng hoặc thậm chí là mất thính giác. Tình trạng này có thể cải thiện khi người bệnh ngưng sử dụng thuốc hoặc hóa chất.

·         Cống tiền đình giãn rộng (EVA)

Cống tiền đình là một ống xương nhỏ, kéo dài từ khoảng không nội của tai trong đến não. Khi cống tiền đình giãn rộng hơn mức bình thường thì người bệnh có khả năng bị mất thính lực. Trên thực tế, chưa tìm ra nguyên nhân cụ thể gây ra bệnh lý này nhưng nhiều ý kiến cho rằng, gen di truyền là một trong những yếu tố khiến cống tiền đình giãn rộng.

Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị nào cho người mắc bệnh lý này. Tuy nhiên, việc chẩn đoán sớm và tránh tình trạng chấn thương đầu là cách tốt nhất để bảo vệ thính giác của bạn.

·         Đau đầu Migraine

Đau đầu Migraine là tình trạng đau đầu nhiều, kéo dài vài giờ đến 3 ngày, có thể kèm theo chóng mặt, nhạy cảm với ánh sáng hoặc âm thanh, giảm thính lực và ù tai, một số người còn có biểu hiện mờ mắt. Bệnh lý này thường xuất hiện ở những người có tiền sử đau nửa đầu. Rối loạn tiền đình có thể xảy ra ở người bị migraine nhưng không có biểu hiện đau đầu.

10. Phương pháp điều trị rối loạn tiền đình

Điều trị không đúng cách hay dùng thuốc trị không đúng bệnh sẽ gây lãng phí tiền bạc, công sức, thời gian trong khi tình trạng bệnh có thể trở nên nặng hơn và dẫn đến nhiều biến chứng khó lường.

• Điều trị bao gồm: điều trị nguyên nhân gây ra rối loạn tiền đình, điều trị triệu chứng chóng mặt và nôn, điều trị phục hồi chức năng tiền đình.

·        

• Phục hồi chức năng: Các bài tập rèn luyện não bộ, kích thích sự vận động, nhạy bén của hệ thống tiền đình có hiệu quả rất lớn trong phục hồi chức năng cho bộ phần đầu, cơ thể, thị giác.

·        

• Tập luyện thể thao: Tập luyện ở mức độ phù hợp với tình trạng sức khỏe sẽ giúp người bệnh tăng cường sức khỏe, và hỗ trợ phục hồi hệ thống tiền đình một cách nhanh chóng.

·        

• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Đây được coi là “chìa khóa vàng” trong việc cải thiện sức khỏe đáng kể cho người bệnh và hạn chế các triệu chứng.

·        

• Sử dụng thuốc kê toa: Tùy thuộc vào tình trạng bệnh lý của mỗi người, bác sĩ sẽ đưa ra phương án phù hợp về thời gian, liều lượng dùng thuốc.

·        

• Nghiệm pháp tái định vị sỏi tai (Epley maneuver) trong điều trị chóng mặt tư thế kịch phát lành tính: phương pháp này thường được các bác sĩ chuyên môn thực hiện bằng các thao tác di chuyển đầu của người bệnh vào các tư thế nhất định nhằm “tái định vị” các tinh thể bị lạc chỗ trong tai.

·        

• Phẫu thuật: Khi thuốc và các liệu pháp khác không mang lại hiệu quả điều trị, người bệnh cần phải tiến hành phẫu thuật. Phụ thuộc vào nguyên nhân gây rối loạn tiền đình mà các bác sĩ sẽ chọn phương pháp phẫu thuật phù hợp nhằm phục hồi chức năng của tai trong.

·        

• Thời gian điều trị bệnh hoàn toàn phụ thuộc vào phân loại, mức độ bệnh, khả năng đáp ứng với các biện pháp điều trị, có thể phục hồi chỉ trong một hai ngày hoặc kéo dài vài tháng. Do đó khi phát hiện các triệu chứng kể trên, người bệnh cần thăm khám sớm để xác định nguyên nhân và điều trị kịp thời.

11. Cách phòng tránh rối loạn tiền đình

Rối loạn chức năng tiền đình là căn bệnh phổ biến, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể phòng tránh bằng những cách đơn giản sau:

• Luyện tập thể dục đều đặn và hợp lý

• Giảm căng thẳng lo lắng

• Tránh đọc sách báo khi ngồi ô tô nên ngồi hoặc nằm ngay xuống khi thấy chóng mặt

• Uống đủ nước mỗi ngày

• Hạn chế sử dụng chất kích thích như bia, rượu, thuốc lá…

• Đối với những người bị rối loạn tiền đình, cần thận trọng khi hoạt động vùng đầu cổ.

• Không nên quay cổ đột ngột hoặc thay đổi tư thế đứng lên ngồi xuống quá nhanh

• Khi có dấu hiệu của bệnh, nên đi khám chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ.

12. Chăm sóc bệnh nhân

12.1 Chế độ dinh dưỡng

Nên có chế độ dinh dưỡng hợp lý và tốt cho hệ tim mạch, não như ăn nhiều rau xanh, cá, hạn chế mỡ động vật.
Bổ sung đủ nước hàng ngày

Mỗi ngày người bệnh nên uống khoảng 1,5 – 2 lít nước để cơ thể được cung cấp đủ nước cho các quá trình trao đổi chất và các hoạt động của cơ thể được diễn ra hiệu quả. Đồng thời cũng có thể cho người bệnh uống thêm các loại nước ép hoa quả, sinh tố.

12.2 Luyện tập thể dục thể thao

Thường xuyên tập thể dục rất quan trọng trong việc duy trì sức khỏe.

12.3 Hạn chế việc người bệnh bị stress căng thẳng

Stress, căng thẳng sẽ khiến tình trạng bệnh trở nên trầm trọng hơn chính vì vậy cần tạo tâm lý vui vẻ thoải mái, tránh căng thẳng, không nên ngồi lâu một chỗ.

12.4 Khám sức khỏe định kỳ

Kết quả thăm dò cho thấy:

• 80% người bệnh có tâm lý chủ quan, coi nhẹ bệnh khi thấy xuất hiện một số triệu chứng nghi ngờ bị tiền đình, không đi khám và điều trị ngay;

• 77% người được hỏi cho biết không hiểu rõ về bệnh, nên thường không biết can thiệp hay thay đổi chế độ sinh hoạt cho phù hợp;

• 58% người bệnh tự chẩn đoán bệnh cho mình, hoặc nghe người khác chẩn đoán theo kinh nghiệm chứ không đến bệnh viện để được khám và kiểm tra cận lâm sàng.

Điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng về việc hiểu và nắm rõ các dấu hiệu của bệnh để kịp thời thăm khám và điều trị. Do đó, bệnh nhân cần kiểm tra sức khỏe định kỳ, để phát hiện và can thiệp kịp thời ngay khi thấy xuất hiện dấu hiệu của bệnh rối loạn chức năng tiền đình, để giúp phòng ngừa những bệnh lý nặng như tai biến mạch não, u não…